Фото: ашық дереккөз
Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының дерегінше, әлемде жыл сайын 600 мыңнан астам әйел жатыр мойны обырына шалдығады және 340 мыңдайы бұл аурудың салдарынан қайтыс болады. Осы қатерлі дерттің алдын алу үшін Қазақстанда адам папиллома вирусына қарсы екпе егу бағдарламасы 2024 жылы қайта іске қосылды.
Мамандар елдегі 9 өңірде басталған жаңа науқан кезінде 2013 жылы өткен пилоттық жобадағы сәтсіздіктер ескеріліп, ақпараттандыру жұмыстары күшейтілгенін айтады. Алайда екпеге қатысты қоғамда ата-аналар тарапынан екіұшты көзқарас та жоқ емес. Бірақ Денсаулық сақтау министрлігі вакцинаның обырдың алдын алуда тиімді екенін айтады.
Шымкент қаласында тұратын Әсем (ред. — есімі өзгертілді) онкологиялық ауруға шалдыққанын білгенде қатты қорқып қалған. Оның төрт баласы және үш немересі бар. Қазір жатыр мойны обырымен ауырып жүргеніне бір жылдан асқан.
"Қынаптан мезгілден тыс қан шыға бергендіктен, жедел жәрдем шақырттым. Кезекші дәрігерлерге барып, ультрадыбыстық зерттеуден өттім, анализ тапсырдым. Он күн өткен соң анализдің нәтижесіне қарап, мені басқа дәрігерге жіберді. Сол дәрігердің қабылдауынан кейін маған жатыр мойнының түймешігі деген диагноз қойылды. Аптасына бір рет Ташкент қаласынан арнайы дәрі сатып алып, дәрігер мені бір ай бойы емдеді", – дейді ол.
Фото: Pexels.com
Бірақ ол емнің нәтижесі болмаған. Сосын басқа дәрігердің жазып берген дәрісін үш ай ішкен. Әсем қайта тексерістен өткен кезде түймешік әлі кетпегенін көреді. Содан кейін орталықтағы бас дәрігерге барған. Бас дәрігер азаматшаға онкологқа баруға кеңес береді.
"Онкология дегенді естігеннен кейін қатты қорқып қалдым. Амал жоқ болғасын консультацияға бардым. Қатерлі ісік бар екенін анықтады. Ендігі кезекте ауруханаға жатып, химиотерапиядан өту керек болды. Бірақ қорыққанымнан оған келіспей, өз бетімше емделуге тырыстым. Түрлі дәрумендерді ішіп жүрдім, ештеңе көмектеспеді", – деп ағынан жарылды.
Қазақстанда кейбір дамыған елдерге қарағанда жатыр мойны обыры көбірек кездеседі. Денсаулық сақтау министрлігінің мәліметінше, обырға 25-44 жас аралығындағы әйелдер жиі шалдығады және сүт безі қатерлі ісігінен кейін екінші орында тұр.
Жыл сайын шамамен 1900 адамға жатыр мойны обыры деген диагноз қойылып, оның 600-дейі соның салдарынан қайтыс болады.
Алматыдағы Қазақ онкология және радиология ғылыми зерттеу институтының ақпаратына сәйкес, кейінгі жылдары жатыр мойны қатерлі ісігі тіпті жасарған. 22-23 жастағы әйел адамдарда бұл ісік соңғы 3 пен 4-сатыға жеткенде анықталып жатыр.
Қазір Әсемнің дерті соңғы төртінші сатыға жеткен. Дәрігерінің айтуынша, дұрыс емделмегендіктен ауруы асқынып кеткен. Ісіктің кесірінен екі бүйрегінен қуық арқылы зәр жүрмей қалған. Бүйректеріне ота жасатып, енді несепағар арқылы қуыққа орнатылатын жұқа түтік фолей катетерімен жүр. Зәр қуықтан сол түтік арқылы шығады.
Дәрігерінің айтуынша, қазір науқастың денсаулығы өте нашар, көп салмақ тастаған. Әзірге дәрігер жазып берген дәрілерін ішіп, үйінде ем алып жатыр.
Фото: levita-med.ru
Жатыр мойны обыры деген не?
Жатыр мойны обыры – жатыр мойны эпителийінде пайда болатын қатерлі ісік. Жатыр мойны – жатырдың төменгі жағы. Ол жатырды қынаппен байланыстырады.
Астана қаласында онкогинеколог болып жұмыс істейтін Айгерім Қуанышеваның сөзінше, аурудың симптомдары бастапқы кезеңдерде аса байқалмайды.
"Бірінші және екінші сатыларда қынаптан сұйықтық шығып, жыныстық қатынас кезінде қан шығуы мүмкін. Анық байқалатын белгілер, өкінішке қарай, ауру асқынып кеткен кезде, соңғы сатыларда пайда болады. Мысалы іштің төменгі жағы қатты ауырады, қынаптан шығатын су иісі жағымсыз болады, менструациядан тыс қан шығады", – дейді дәрігер.
Онкогинеколог "бұл симптомдар обыр асқынып кеткен кезде көрінгендіктен, әйелдердің көбі аурудан толық жазылу мүмкіндігінен айырылады" дейді.
Жатыр мойны обырына шалдыққан кейбір әйелдер бұл дерт туралы ашық сөйлесе бермейді. Өйткені диагноз қойылған сәтте олар психологиялық тұрғыдан қинала бастайды.
Мұндай кезде жақын адамдардың қолдауы аса қажет, дейді дәл осы ауруға тап болған астаналық Салтанат (ред. – есімі өзгертілді).
Оның жасы 56-да. Жатыр мойны қатерлі ісігі диагнозы оған 2017 жылы қойылды.
"Негізі менде анық байқалған симптомдар болмады. Менструация кезінде қынаптан жиі қою сұйықтық шығып тұрды. Бірақ еш жерім ауырған жоқ. Осы туралы нақты білу үшін жергілікті емханадағы дәрігердің консультациясына жазылдым. Дәрігердің қабылдауынан кейін мені көпсалалы медицина орталығына жіберді. Ауруханада жатыр мойнының биопсиясына анализ тапсырдым", – деді ол.
Анализдің нәтижесі обырдың үшінші кезеңін көрсеткен.
"Сол сәтте не істеу керегін түсінбедім. Себебі қынаптан шыққан сұйықтық тоқтады, өзімді жалпы жақсы сезіндім. Мұнымен қоса, қосымша дәрі ішіп жүрдім. Тіпті Түркияға демалысқа ұшып кеткен едім", – деді азаматша.
Астаналық Қазақстанға қазанның соңында оралғанда оған дәрігері хабарласып, анализ нәтижесі нашар екенін түсіндірген, дереу емді бастау керегін айтқан. Дәрігері өзге онколог әріптестерімен кеңесе отырып, оны ауруханаға жатқызуға шешім қабылдайды. Бұл 2017 жылдың қараша айында болған.
"Алдымен сәуле терапиясын алдым, сосын бір ай үзілістен соң химиотерапиядан өттім. Химиотерапияны 2018 жылдың ақпан айында ала бастадым. Біріншісін оңай көтерсем, соңғысынан қатты қиналдым. Бір химиотерапиядан келесі химиотерапияға дейін маған 21 күн берілді, өйткені ағзам осы уақыт ішінде қалпына келіп үлгеруі қажет болды", – деп айтты ол.
Астаналық науқас ем процесінен кейін қайта анализ тапсырып, ісіктің жоғын анықтаған.
Сол жылы науқас елдің оңтүстігіне көшіп, жылы климат аймағында бір жыл бойы денсаулығын қалпына келтірген. Әр жарты жыл сайын тексеріліп, анализ нәтижесі жақсы шыққан.
Алайда 2019 жылы Астанаға көшіп келіп, анализ тапсырғанда қатерлі ісік қайта өрши бастағанын біледі. Дәрігердің болжауынша, оған суық тиген. Содан кейін 2020 жылы ауруханаға жатып, тағы химиотерапиядан өтеді.
"Бұл жолы психологиялық тұрғыда дайын болдым", – дейді елордалық науқас.
Ол сол жылғы химиотерапия жеңіл өткенін, алған дәрумендердің әсері болғанын айтады. Кейінгі анализ нәтижесі оң шыққан. “Қазір өзімді өте жақсы сезінемін”, — деді ол.
Фото: doctor-anna.ru
Адам папиллома вирусы деген не?
Адам папиллома вирусы (АПВ) – көп жағдайда жыныстық жолмен берілетін кеңінен таралған инфекция. Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының мәліметінше, жыныстық қатынасқа жиі түсетін адам белгілі бір кезеңде папилломавирусты өзіне міндетті түрде жұқтырады және оның еш белгілері байқалмауы мүмкін.
Инфекция 25 жасқа дейінгі әйелдер мен еркектерде көп таралған. Статистикалық мәлімет бойынша, әр адамның папилломавирусқа шалдығуының ықтималдығы 80 пайызға жетеді. Яғни, әр сегізінші әйел мен еркектің ағзасында бұл вирус белгілі бір кезеңде тұрақтайды.
Мамандар вирустың жұғу мүмкіндігін жыныстық қатынас кезінде мүшеқапты пайдалану арқылы төмендетуге болатынын айтады. Алайда ол вирустан толықтай қорғамайды, себебі жыныстық мүшенің терісі толығымен жабылмайды.
Вирус әдетте 12-24 ай аралығында ешбір емсіз, ағзаның иммундық жүйесінің күресі арқылы жойылады. Алайда жоғары онкогендік қаупі бар вирустың түрімен ауырғанда, он жағдайдың кем дегенде біреуінде инфекция созылмалы түрге ауысып, ағзада тұрақтап, кейін қатерлі ісікке айналып кетуі мүмкін.
Жатыр мойны обырының адам папиллома вирусымен байланысы қандай?
Онкогинеколог Айгерім Қуанышеваның сөзінше, жатыр мойны обыры туындауының ең негізгі себебі, 99 пайыз жағдайда, адам папиллома вирусының әсерінен болады.
Денсаулық сақтау министрлігі мен Қазақ онкология және радиология ғылыми зерттеу институтының мәліметіне сәйкес, адам папиллома вирусының 200-ден астам түрі бар.
Онкогендік қаупі жоғары түрлері жыныстық қатынас арқылы беріліп, жатыр мойны обыры мен басқа да қатерлі ісіктерді тудырады. Ал онкогендік қаупі төмен вирустың түрлері жыныстық мүшелерде сүйелдердің шығуына алып келеді.
"70 пайыз жағдайда жатыр мойны обырын АПВ 16 мен АПВ 18 онкогендік түрлері тудырады", — дейді онкогинеколог Қуанышева.
Бүгінде папилломавирустың онкогендік қаупі жоғары деп танылған кем дегенде 12 түрі белгілі. Оларға 16, 18, 31, 33, 35, 39, 45, 51, 52, 56, 58, 59 және 68 түрлері жатады. Онкогендік қаупі ең жоғары инфекция түрлеріне АПВ 16 мен АПВ 18 жатады.
1970 жылдардың соңынан бастап түрлі ғалымдар клиникалық зерттеулер жүргізу арқылы папилломавирустың жаңа түрлерін анықтай бастады. Бірақ олардың жатыр мойны обырына қатысы болмады.
Неміс ғалымы, вирусолог Харальд цур Хаузен бастаған топ 1983 жылы инфекцияның 16-түрін, 1984 жылы 18-ші түрін анықтағаны туралы мақала жариялайды. Зерттелген қатерлі ісіктердің басым көпшілігінде вирустың екі түрі де табылған.
Сол жылы жатыр мойны обырының адам папиллома вирусымен байланысын анықтағаны үшін вирусологқа Нобель сыйлығы табысталды.
Адам папиллома вирусы жатыр мойны шырышты қабатының эпителий жасушаларына жұғады. Вирустың ДНҚ-сы жасушалардың геномына ену арқылы обыр пайда болады.
Ғалымдардың зерттеуінше, бұл процесс шамамен 10-30 жылға дейін созылуы мүмкін. Неміс вирусологының бұл жаңалығынан кейін қатерлі ісікке қарсы вакцинаны өндіру жолға қойылды.
Сәтсіз аяқталған жоба
2013 жылы Қазақстанда 12-14 жастағы қыз балаларды адам папиллома вирусына қарсы вакциналау процесі басталды. Бұл пилоттық жоба елдің төрт өңірінде өткен. Олар – Атырау мен Павлодар облыстары және Алматы мен Астана қалалары.
Денсаулық сақтау министрлігінің дерегінше, пилоттық жоба кезінде 7172 қыз балаға бір дозадан егілсе, 4217 қыз бала толық үш доза қабылдаған.
Алматыда вакцина алған қыздардың бірі Еркежан Тасболатова болған. Оның анасы Жанар Қайдарова Алматы қаласында ауруханада жұмыс істейді және қызына 11 жыл бұрын екпе салуға өзі келісім бергенін айтады.
"Қызым үш рет салынатын екі валентті вакцина алды. Екпе егілген соң бір күн бойы өзін әлсіз сезініп жүрді, өйткені ағзаның вакцинаға реакциясы сондай болды. Дегенмен бұдан басқа еш жері ауырған жоқ", – деді ол.