Фото: akorda.kz
2026 жыл Қазақстан үшін тек күнтізбелік меже емес, соңғы жылдары басталған саяси реформалардың нәтижесі айқындала бастайтын шешуші кезең болмақ. Мемлекеттік басқару жүйесін жаңғырту, Парламенттің рөлін күшейту, әлеуметтік-экономикалық саясаттағы жаңа басымдықтар мен сыртқы саяси тепе-теңдікті сақтау, алдағы жылдың негізгі саяси күн тәртібін айқындайтын басты факторларын Ult.kz тілшісі тізбектеп көрді.
Саяси реформалар: сөзден іске өту кезеңі
Соңғы жылдары Қазақстанда «Жаңа Қазақстан» ұғымымен сабақтас саяси трансформация үдерісі басталды. Президенттік биліктің бірқатар өкілеттіктерін қайта қарау, Конституциялық соттың құрылымын жаңарту, ауыл және аудан әкімдерін сайлау институтын енгізу – осы реформалардың алғашқы кезеңі еді.
2026 жылы бұл өзгерістердің институционалдық нәтижесі айқын көрініс табуы тиіс. Парламенттің ықпалы мен жауапкершілігі артып, заң шығару сапасына қойылатын талап күшейеді. Қоғамда қызу талқыланып жүрген Парламентті ықшамдау, депутаттардың есептілігін арттыру, заң жобаларын қоғамдық сүзгіден өткізу механизмдерін жетілдіру мәселелері саяси күн тәртібінен түспейді.
Сарапшылардың пікірінше, ендігі кезде мәселе тек құрылымдық өзгерістерде ғана емес, саяси мәдениеттің жаңаруында. Депутаттардың бастамашылдығы, Үкімет мүшелеріне қойылатын талаптардың қатаюы, парламенттік тыңдаулардың формалды емес, мазмұнды сипат алуын қоғам күтіп отыр. Азаматтық қоғам мен тәуелсіз сарапшылардың рөлі де айқын көрінеді, олар биліктің шешіміне қоғамдық бақылау орнатуға мүмкіндік береді.
2026 жылғы саясаттың өзегінде әлеуметтік мәселелер тұрмақ. Инфляция, тұрғын үй қолжетімділігі, табыс теңсіздігі, білім мен медицина сапасы, бұлар билік шешімдерінің басты өлшеміне айналады.
Халық билікке деген сенімін енді декларативті уәделермен емес, нақты нәтижелер арқылы бағалайды. Әлеуметтік саясаттағы қателіктер саяси тәуекелге тікелей әсер етеді. Осы тұрғыда Үкімет пен Парламент қабылдайтын әрбір шешім қоғамның реакциясын ескеруге мәжбүр болады. Бұл – билік үшін есептілік пен жауапкершіліктің жаңа кезеңі.
Сонымен қатар, 2026 жылы экономикалық саясат пен саяси тұрақтылық арасындағы байланыс бұрынғыдан да айқын сезіледі. Мемлекеттік бюджетке түсетін салмақ, салық реформалары, Ұлттық қор қаражатын пайдалану – тек экономистердің ғана емес, саясаткерлердің де басты тақырыбына айналады.
Экономикалық өсім баяулаған жағдайда, халықтың билікке деген талабы күшейеді. Сондықтан 2026 жыл экономикалық прагматизм мен саяси жауапкершіліктің тоғысатын жылы болмақ.
Сыртқы саясат: көпвекторлы теңгерім
Халықаралық аренада да 2026 жыл күрделі геосаяси ахуалмен сипатталады. Ресей-Украина соғысының салдары, АҚШ пен Қытай арасындағы бәсеке, санкциялық қысым – бұл факторлар Қазақстанның сыртқы саясатына тікелей әсер етеді.
Астана көпвекторлы саясатты сақтай отырып, ұлттық мүддені қорғауға басымдық береді. Аймақтық қауіпсіздік, транзиттік әлеует, энергетикалық саясат және халықаралық ұйымдардағы белсенділік 2026 жылғы сыртқы саяси күн тәртібінің негізгі өзегі болады.
Сонымен қатар, халықаралық бастамалардың қатарында 2026 жылды Орнықты даму үшін халықаралық еріктілер жылы деп жариялау бар. Президент Қасым-Жомарт Тоқаев БҰҰ Бас Ассамблеясының 80-сессиясында Қазақстанның бастамасымен қабылданғанын атап өтті.
«Қоршаған ортаны қорғау жөніндегі кең ауқымды міндеттемелеріміз аясында Қазақстан «Таза Қазақстан» жалпыұлттық науқанын жүзеге асырып келеді. Бұл қозғалыс миллиондаған еріктілерді біріктіріп, қалдықтарды азайтуға, экологиялық ағартуға және тазалық акцияларына қатыстыруда», – деді Президент.
Қазақстан өңірлік экологиялық саммит өткізу жоспарын да ұсынды. Саммит климат өзгерісі, су ресурстарын басқару және жасыл энергетика мәселелерін ортақ ұстанымға келтіруге бағытталған. Сонымен қатар, ШЫҰ саммитінде жасанды интеллект, цифрландыру және экология саласындағы бастамалар ұсынылды. Президенттің айтуынша, 2033 жылға қарай жасанды интеллект нарығының көлемі 5 триллион долларға жетуі мүмкін.
Ең көп талқыланатын реформалардың бірі – бірпалаталы парламент жүйесіне көшу. Қазіргідей Мәжіліс пен Сенаттан тұратын екіпалаталы жүйеден Қазақстан барлық заң шығару функцияларын атқаратын бір ғана палатаға ауысуы мүмкін.
Сарапшылардың пікірінше, парламент құрылымын жеңілдету заң шығару процесін жылдамдатуға және ашық етуге мүмкіндік береді. Сенаттың жойылуы азаматтардың ықпалын азайтпайды – керісінше, партиялық тізімдер бойынша сайланатын депутаттар саяси ұйымдардың рөлін арттырады және халықтың партиялық өмірге белсенді қатысуын ынталандырады.
Алайда өзгерістер бірден іске аспайды. Конституцияға түзетулер енгізу, қоғамдық талқылау өткізу қажет. Мүмкін, бірпалаталы парламенттің тағдырын соңғы рет шешетін референдум да өткізіледі.
Тағы бір маңызды жаңалық – аудандар мен облысқа бағынысты қалалардың әкімдерін тікелей сайлау. Бұрын оларды облыс әкімдері маслихат келісімімен тағайындайтын болса, енді халық өз басшыларын өзі таңдай алады. 2026 жыл жаңа жүйеге толық көшуге алғашқы қадам болады. Қызмет мерзімі аяқталатын аудандар мен қалаларда бірінші рет нақты сайлаулар өтеді.
Парламенттік және жергілікті бастамалар биліктің есеп берушілігін арттыруға бағытталған. Олар мемлекеттің халыққа құлақ асуға дайын екенін және басқаруға қатысу құралдарын ұсынатынын көрсетеді.
Саясаттанушылар атап өткендей: билік қаншалықты ашық және қолжетімді болса, қоғамның сенімі соғұрлым жоғары болады. Ал реформаларды жүзеге асырудағы кідірістер сенімсіздік пен апатия туғызуы мүмкін.
