Фото: Depositphotos
Қазақстанда жастар арасындағы қарыздық жүктеменің артуы жыл сайын өзекті мәселеге айналып келеді. Соңғы жылдары микрокредит нарығының кеңеюі, онлайн-несиенің минуттар ішінде рәсімделуі және қаржылық сауатсыздықтың тереңдеуі қоғамда әлеуметтік тәуекелдерді күшейтті, деп хабарлайды Ult.kz.
Осы ретте Сенат депутаты Геннадий Шиповских жастарға несие беру талаптарын қатаңдатуды ұсынып, мәселені мемлекеттік деңгейде талқылауға шығарды.
«Жастар тәжірибесіздіктен қаржы тұзағына түсіп жатыр»
Депутаттың айтуынша, қазіргі таңда көптеген жас уақытша қиындықтан шығудың жолын микрокредиттен іздейді. Бірнеше рет басып, смартфон арқылы рәсімделетін несие олар үшін ең қолжетімді шешім болып көрінеді. Алайда жоғары жылдық тиімді пайыздық мөлшерлеме (ЖТПМ) мен айыппұлдардың көптігі алғашқы қарыздың бірнеше есе ұлғаюына әкеліп, жас буынды қиын жағдайға қалдырады.
Шиповскихтің сөзінше, 18 жастағы азаматтарға берілетін несие көлемі жөнінде ресми мәлімет жоқ, бұл мәселенің нақты ауқымын анықтауды қиындатады.
«Халықпен кездесулер мен әлеуметтік желідегі ақпарат жастардың банк шоттарының бұғатталуына және жоғары қарыз жүктемесіне жиі тап болып жатқанын көрсетеді. Агенттік дерек бермейді, ал әлеуметтік желілерде мұндай ақпарат өте көп», – деді сенатор.
Цифрлық сервистердің дамуы микрокредитті бұрынғыдан да қолжетімді етті. Енді азаматтардың көпшілігі:
бір мезетте бірнеше ұйымнан қарыз алуға, эмоциялық шешім қабылдауға, алаяқтардың атына кредит рәсімдеп кету қаупіне жиі тап болады.
Қаржы нарығын реттеу агенттігі алаяқтыққа қарсы жұмыстарды күшейтсе де, мәселе толық шешілген жоқ.
Қаржылық сауатсыздық – түйткілдің түп-тамыры
Мамандар мұндағы басты себептердің бірі – келісімшарттарды толық оқымай, пайыздық мөлшерлемелерді түсінбей, комиссияларды ескермей несие алу екенін айтады. Қарызын қайтара алмағандар коллекторлармен бетпе-бет келіп, психологиялық қысымға ұшырайды. Бұл, әсіресе, жастардың психикасына ауыр тиеді: күйзеліс, депрессия және әлеуметтік оқшаулануға дейін жеткізуі мүмкін.
Микрокредитті ең жиі алатындар табысы төмен азаматтар, банктік несие ала алмайтындар, әлеуметтік қолдауы жеткіліксіз отбасылар. Уақытша көмек болып көрінген несие ұзақ мерзімде терең әлеуметтік проблемаға айналады. Сарапшылар бұл жағдайды мемлекеттің әлеуметтік саясатындағы олқылықтармен де байланыстырады.
Соңғы жылдары қабылданған шаралар қатарында пайыздық мөлшерлемеге шектеу, коллекторлар қызметін қатаң регламенттеу, тұтынушылар құқығын қорғау талаптарын кеңейту, онлайн-несиелеуде биометриялық тексеруді енгізу бар. Дегенмен көлеңкелі микроқаржы ұйымдары әлі де бар, ал халықтың қаржылық ауыртпалығы күрделене түскен сайын микрокредитке сұраныс төмендей қоймайды.
21 жасқа дейін несие беруді тоқтату ұсынысы
Геннадий Шиповских жағдайды тұрақтандыру үшін бірнеше ұсыныс жасады:
микрокредит беру жасын 21-ге дейін көтеру;
міндетті түрде несие тарихын тексеру;
қарыз алушының табысы мен шығынын саралайтын бірыңғай механизм енгізу;
мектептер мен колледждерде қаржылық сауаттылық пәнін міндетті ету;
қиын жағдайда қалған жастарға арналған кеңес беру платформаларын құру.
Қазақстандағы микрокредит мәселесі – тек қаржылық институттар арасындағы техникалық түйткіл емес, ол жастардың болашағына, қоғамның әлеуметтік тұрақтылығына тікелей ықпал ететін ұлттық деңгейдегі проблема.
Жеңіл алынатын, бірақ ауыр қайтарылатын несиелерге тәуелділікті азайту үшін мемлекет реттеуді жалғастырып, қоғам жастарды қолдап, азаматтар қаржылық сауатын арттыруы қажет.
Қазақстандағы қарыз нарығы
2024 жылғы жаз-жазғы кезеңде коллекторларға қатысты талаптар күшейтіліп, жеке тұлғалардың несиелерін коллекторларға сатуға қатысты уақытша тыйымдар-мораторийлер туралы талқылаулар мен әкімшілік актілер пайда болды. 2024 жылғы 1 шілдеден бастап кей жағдайларда коллекторларға құқықтарды беру мерзіміне шектеулер енгізілді.
Әрі қарай мораторий 2026–2027 жылдарға дейін ұзартылу мүмкіндігі туралы шешімдер талқыланды. 2024 жылғы 1 қазаннан бастап коллекторлардың қарызды өндіріп алу тәртібіне қатысты бірқатар өзгерістер енгізіліп, келісім мен оның рәсімделу тәртібі қатаңдатылды. Бұл өзгертулер коллекторлар тарапынан заңсыз қысымды азайтуға бағытталды. Қаржы нарығын реттеу және дамыту агенттігі мен басқа органдар қатаң тексерістер жүргізіп, бірнеше ондаған микроқаржы ұйымдарының қызметін тоқтатты.
2024–2025 жылдары шамамен 29 МҚҰ жабылды немесе қызметін тоқтатуға мәжбүр болды. Бұл – нарықтағы кемшіліктер мен заңсыз тәжірибелерге қарсы шараның көрінісі. 2025 жылы агенттік тұтынушылардың құқықтарын қорғау, қарыз алушыларға көмектесу және алаяқтыққа қарсы әрекеттерді күшейту бойынша белсенді жұмыс жүргізіп жатыр.
Ақбота Мұсабекқызы
