Фото: azattyq.org
Белгілі
саясаттанушы Толғанай Үмбетәлиева Ult.kz тілшісімен
сұхбат барысында Украинадағы қақтығыстың пайда болу себептерін, НАТО-ның
шығысқа қарай кеңеюінің геосаяси салдарын және Ресей мен Батыс арасындағы
қарым-қатынастың шиеленісу факторларын талдады. Сарапшы Орталық Азия аймағы
үшін ықтимал қауіптерді, Қазақстанның көпвекторлы саясатын және Еуразиялық
интеграциялық құрылымдардағы елдің мүмкіндіктерін бағалайды. Сұхбат барысында қазіргі
әлемдік тәртіптің көпполярлық бағытқа ауысуы жағдайында Қазақстанның орны мен
рөлі туралы да сөз болды.
– Сіздің
ойыңызша, қақтығыстың негізгі себебі неде?
– Меніңше, басты
себеп – НАТО-ның шығысқа қарай кеңеюі. Ресей бұрыннан өзімен Еуропаның
ортасында буферлік аймақ болатын елдерді қоршап келді. Украина НАТО-ға
жақындаған сайын Мәскеу оны өз қауіпсіздігіне тікелей қауіп деп қабылдады.
Келіссөздер нәтиже бермеді, ал НАТО әскерінің Ресей шекарасына дейін келу қаупі
әскери қақтығысқа әкелді. Кремльдің айтуынша, басқа жол болмаған.
– Халықаралық
талқылауларда қандай нұсқалар айтылып жүр?
– Үш негізгі
нұсқа бар.
Біріншісі – Ресей агрессор, Украинаға шабуыл жасаған
себебі бұрынғы кеңестік республиканың өз ықпалынан шығып кетпеуі үшін.
Екіншісі – 2007
жылы АҚШ Украинаны және Грузияны НАТО-ға қосу туралы шешім қабылдаған кезде
мәселе басталды. 1991 жылы НАТО шығысқа кеңеймейді деген уәде болған.
Сарапшылар бұл шешімді қақтығыстың түпкі себебі деп санайды.
Үшіншісі – Батыс
елдері Ресейде түрлі-түсті революция жасап, өздеріне жақын президентті билікке
әкелуді мақсат етті. Бұл орындалмаған соң, Ресейді әлсірету үшін қарым-қатынасты
ушығу жолы таңдалды.
–
Конспирологиялық нұсқалар да жиі айтылады. Олар туралы не дейсіз?
– Иә, ондай
пікірлер де бар. Біреулер Англия Орталық Азиядағы «үлкен ойынына» оралды дейді.
Басқалары Германия Екінші дүниежүзілік соғыстағы жеңілісі үшін реванш алғысы
келеді деп есептейді.
– Бұл жағдай
Орталық Азияға қаншалықты қауіп төндіруі мүмкін?
– Егер аймақ
Ресейге ашық антиресейлік позиция ұстанбаса, бізге айтарлықтай қауіп жоқ. Егер
біз Мәскеу үшін қатерге айналсақ, Украинадағы жағдайдың қайталану қаупі арта
түседі. Қазір біз көпвекторлы саясат ұстап отырмыз, сол себепті қауіп деңгейі
жоғары емес.
– Блоктар
арасындағы жағдайға қалай қарайсыз?
– Бұл жерде нақты
айту қиын. БРИКС елдері халық саны мен экономикасы бойынша «жетілік» елдерінен
басым. Бірақ БРИКС– әскери емес,
экономикалық құрылым. ШЫҰ-да әскери өлшем бар, бірақ ол тек ішкі қауіпсіздік
пен аймақтық тұрақтылыққа арналған. Қытай да АҚШ пен Батысқа қарсы блок құру
ниеті жоқ екенін айтады.
– Қазақстанның
рөлі қандай болуы мүмкін?
– Егер әлем
көпполярлыққа бет алса, Ресей әлемдік ойыншылар қатарына кірсе, Еуразия оның
негізгі аймақтарының біріне айналады. Қазақстан өз орталық рөлін күшейту үшін
Еуразияда позициясын нығайта алады. Бұл тұрғыда ЕуразЭҚ сияқты құрылымдар бізге
көмектесе алады.
– Қазақстан үшін
бұл кеңістіктің қандай маңызы бар?
– Бұл кеңістік
біздің дамуымызға үлкен мүмкіндік бола алады. Қазақстан бұрынғы КСРО елдерінің
бәрімен жақсы қатынас орнатқан, сондықтан бұл артықшылықты пайдалана аламыз.
– Соғыс біздің
қоғамға қалай әсер етті деп ойлайсыз?
– Соғыс ұлттық
бірегейлік қалыптастыру процесін жеделдетті. Бірақ бұл үрдістер бәрібір жүрер
еді, тек баяуырақ болар еді.
– Әңгімеңізге
рақмет!
Сұхбаттасқан
Ақбота
Мұсабекқызы
