Фото: Toppres.kz
2025 жылғы 8-16 қыркүйекте Қытайдың Шыңжаң-Ұйғыр автономиялық ауданында Үрімжі, Қашғар және Инин қалаларында әлемнің ірі медиа басылымдарының жетекшілері үшін сырттай семинар өтті. Халықаралық журналистердің назарында жаһандық Жібек жолы экономикалық белдеуін бірге салу мәселелері болды. Қытай, Ресей, Қазақстан, Германия, Испания, Канада, Сауд Арабиясы, Түркия, Швеция және басқа да 20-дан астам елдің 30-дан аса БАҚ өкілі жиналып, қазіргі Қытайдың қалай дамып жатқанын, оның тарихи-мәдени және экономикалық жағдайын, провинциялардың тұрмысын, көпұлтты халықтың күнделікті өмірін өз көзімен көруге, сондай-ақ жаһандық экономикалық күн тәртібіндегі маңызды мәселелер жөнінде кәсіби тәжірибе мен пікір алмасуға мүмкіндік алды. Көптілді ортада мағынаны жеткізуге аудармашылар және Шыңжаңның ақпараттық кеңсесі көмектесті.
Халықаралық шараның бағдарламасы әрбір қатысушыға Қытай мен басқа елдердің тарихы мен мәдениетін танып, өз медиа платформаларын лайықты түрде таныстыруға мүмкіндік берді. Семинардың әр күні мемлекеттік мекемелерге, тарихи мұражайларға, порттарға, мәдени және діни орындарға, Қытайдың индустриалды және өндірістік нысандарына, ауыл шаруашылығына, білім мен ғылымға, дәстүрлі базарлар мен шағын шеберханаларға экскурсия ұйымдастырылды.
Қатысушылардың зерттеу сапары Үрімжіде, Шыңжаң-Ұйғыр автономиялық ауданның әкімшілік орталығында орналасқан Шыңжаң мұражайынан басталды. Бұл Қытайдағы ең ірі тарихи-мәдени орталықтардың бірі, 1953 жылы құрылған және аймақтың бай мәдени мұрасын көрсетеді, онда ғасырлар бойы ұйғырлар, қытайлар, қазақтар және басқа халықтар бейбіт қатар өмір сүріп келген. Мұражайда археологиялық жәдігерлер, этнографиялық экспозициялар, ежелгі қолжазбалар мен шөл жағдайында сақталған мумиялар бар. Қоғам арасында ерекше қызығушылық тудыратын зал – Ұлы Жібек жолына арналған. Бұл символдық, өйткені Шыңжаң Қытайдың батыс қақпасы саналып, Қазақстан мен Қытай, Орталық Азия мен әлемнің қалған бөлігі арасындағы «Бір белдеу – бір жол» бағдарламасын іске асырудағы маңызды сауда, көлік-логистика хабы болып табылады.
Шыңжаңның көпмәдениеттілігі, дәстүрлері мен әдет-ғұрыптары Қытайдың басқа провинцияларымен салыстырғанда ерекше. Журналистер аймақтың қалыптасу тарихын лекцияда егжей-тегжейлі танып, өз пікірлерін білдірді.
Фото: Toppres.kz
Тарихи тұрғыдан Шыңжаң «Батыс аймақтары» деп аталған, бұл Қытайдың батыс аймақтарын білдіреді және ежелден оның ажырамас бөлігі болған. 1884 жылы Цин әулетінің үкіметі Шыңжаң провинциясын құрды. 1955 жылғы 1 қазанда Үрімші қаласында әкімшілік орталығы болып табылатын Шыңжаң-Ұйғыр автономиялық ауданы құрылды. Биыл қыркүйектің соңында Қытай Халық Республикасының Төрағасы Си Цзиньпин аймақтың 70 жылдық мерейтойы аясындағы мерекелік шараларға қатысты.
Шыңжаң Қытайдың солтүстік-батысында, Еуразия құрлығының ішкі аумағында орналасқан. Ауданы 1,6649 миллион шаршы километрді құрайды және Моңғолия, Ресей, Қазақстан, Қырғызстан, Тәжікстан, Ауғанстан, Пәкістан және Үндістан сияқты сегіз елмен шектеседі. Құрлықтағы шекара ұзындығы 5700 км-ден асады. Бұл Қытайдағы ең үлкен аудан, ең ұзын құрлықтық шекарасы және ең көп көрші елдері бар провинциялық деңгейдегі әкімшілік аймақ.
Фото: Toppres.kz
Шыңжаң мұражайынан халықаралық топ Үрімжі халықаралық құрғақ портқа барды. Бұл қазіргі таңда Азия мен Еуропа арасындағы негізгі логистикалық түйін. Соңғы онжылдықта қарқынды дамыған көлік дәлізі күніне 200-ден астам тауар түрінің мультимодальды тасымалын жүзеге асырады. Олардың арасында тұрмыстық тауарлар, ауыр өнеркәсіп жүктері және әртүрлі жабдықтар бар. Құрғақ порт ашылғаннан бері 5900 рейс жүзеге асырылып, 21 бағыт бойынша 26-дан астам қалаға жүк жеткізілген. Мысалы, Қазақстанға жеткізу екі күн, Ресейге сегіз күн, ал ірі еуропалық қалаларға шамамен 16 күн алады. Бұл құрлықтық порт «Бір белдеу – бір жол» бастамасында шешуші рөл атқарып, Қытайды Орталық Азия, Еуропа және басқа аймақтармен байланыстырады. Мұнда жүктің ауыспасы, кеден рәсімдері және халықаралық контейнерлік пойыздарға логистикалық қызмет көрсетіледі. Порт теміржол және автокөлік желілеріне интеграцияланған, бұл Шелковый жолының бағыттары бойынша тауарларды тиімді таратуға мүмкіндік береді.
Қазақстанның автомобиль нарығының өндірісі мен ресми дистрибуциясы қарқынды өсуде. Қазақстанның Автомобиль Одағының мәліметінше, биылғы жылы жаңа көлік құралдарының сатылымы 125 034 данаға жетіп, өткен жылмен салыстырғанда 23% өскен. Бүгінде нарық әртүрлі техникалық жабдықтаулы көліктерді ұсынады, олар автокөлік иелерінің түрлі талғамдарын қанағаттандырады. Сондықтан, Шыңжаңдағы Guangzhou Automobile Corporation (GAC Group) филиалының автомобиль өнеркәсібін дамытуға бағытталған жұмысымен танысу ерекше қызық болды. Бұл кәсіпорын GAC Trumpchi брендінің жеңіл көліктерін шығарып, экологияға көңіл бөледі және таза технологияларды енгізеді. Филиал жергілікті халыққа және ұлттық азшылықтарға жұмыс орындарын құруға, өндірістің локализациясын арттыруға және экономиканы ынталандыруға септігін тигізеді.
Шыңжаң – көп этникалық топтардың бірге өмір сүретін, ежелден түрлі діндердің қатар ұштасып келе жатқан аймақ. Биылдың басында аймақ халқы 26 миллионнан астам адамды құрады. Қазіргі уақытта 56 этникалық топ тұрады, олардың ішінде ұйғырлар, қытайлар (хань), қазақтар, моңғолдар, хүйлар, қырғыздар, маньчжурлар, сибо, тәжік, даурлар, өзбектер, татарлар және орыстар бар. Аймақта ислам, буддизм, даосизм, христиандық, католицизм және православие сияқты діндер өкілдері бар. Шыңжаң діни сенім бостандығын қолдайды және дінбасылардың рәсімдерін орындауға жағдай жасайды. Қытайдағы дінаралық төзімділік туралы тереңірек білу үшін журналистер Үрімшідегі Шыңжаң ислам институтына барды. Бұл мекеме орташа исламның қалыптасуына маңызды үлес қосады, оның оқу бағдарламасы исламдық пәндерді қытай тілі, заң және мемлекеттік нормалармен біріктіреді. Студенттер Құран оқуды, шариғат негіздерін және діни этиканы үйренеді, бұл дінаралық диалогқа ықпал етеді.
Кейін гуманитарлық назар өндірістік бағытқа ауысты. Қытайдың алып өнеркәсібі болат өндіруден электроникаға, текстильден автомобиль жасауға дейінгі салаларды қамтиды, сондықтан оны «әлем фабрикасы» деп атайды. Мысалы, Tianshan Wool Tex – жүн өнімдерін шығаратын ірі текстиль компаниясы. Ол шикізатты өңдеуден бастап дайын киім мен маталарды шығаруға дейінгі толық циклды қамтиды, сондай-ақ жергілікті халық пен ұлттық азшылықтарға жұмыс орындарын ұсынады. Журналистер жоғары технологиялық жабдықтар мен өндірістік компоненттер шығаратын кәсіпорынның көлемін де көрді. Ал China Railway Construction Corporation (CRCC) филиалы Шыңжаңда теміржол, автомагистральдар, көпірлер мен туннельдерді салумен айналысады. Компания ұлттық жобаларға қатысып, аймақтың көлік байланыстарын Қытай мен Орталық Азия елдерімен нығайтады.
Фото: Toppres.kz
Қытайдың батысындағы таңғажайып әрі көпұлтты қала Қашғар халықаралық зерттеу нысаны болды. Ол Ұлы Жібек жолының көне керуен бағыттарының тоғысқан жерінде орналасқан және тарихы 2000 жылдан асады. Ежелгі қала көшелері, базарлары мен дәстүрлі ұйғыр сәулеті мәдени әртүрлілік пен ежелгі рухты сақтап келеді. Қазақ ғалымы, этнограф Шоқан Уәлиханов алғашқылардың бірі болып Қашғарияны өз жазбаларында жан-жақты сипаттаған. Қашғар ежелден шығыс пен батыс арасындағы сауда мен мәдени алмасу орталығы болған. Қаладағы саяхат Қытайдағы ең үлкен мешіт Ид Қах мешітімен жалғасты. Ол 1442 жылы салынған, аумағы 16 800 шаршы метрді алып, 20 000-ға дейін мұсылманды қабылдай алады. Мешіттің архитектурасы дәстүрлі арабтық элементтерді ұйғыр стилімен үйлестіреді. Бастапқыда намаз оқу мен білім беру үшін салынған бұл ғимарат аймақтың маңызды мәдени және тарихи ескерткіші саналады.
Айта кетерлігі, 2024 жылы СУАР аймағы дәнді дақылдардың гектарға өнімділігі бойынша Қытай провинциялары арасында бірінші орынға шықты. Шыңжаңның аймақтық ЖІӨ-і жылына 6,1% өсті және екі триллион юаньнан асты. Үкімет тұзды және тұзданған жерлерді жақсарту, ауыл шаруашылығын дамыту және суаруды үнемдеу бағыттарына инвестиция салады. Қашғар ауыл шаруашылығы аймақ экономикасында маңызды рөл атқарады, мақта, дәнді дақылдар мен жемістер өсірумен қатар, мал шаруашылығын және агротехнологияларды дамытады. Қашғарда өрік, жүзім, қызыл финик, жаңғақ өсіріледі. Мысалы, Kashi Galele Modern Agriculture Co. Ltd компаниясы жаңғақ өңдеу және экспортпен айналысады. Компания өнімдерін Орталық Азия елдеріне, соның ішінде Қазақстанға жеткізеді.
Қытай туралы айтқанда дәстүрлі қытай медицинасын атап өтпей кету мүмкін емес. Қашғардағы халықаралық топ дәстүрлі қытай медицинасына маманданған аурухананы көрді. Онда акупунктура, массаж және фитотерапия арқылы ауруларды диагностикалау және емдеу жүргізіледі. Аурухана жергілікті тұрғындарға қызмет көрсетіп, дәстүрлі медициналық тәжірибелерді сақтау мен дамытуға ықпал етеді. Сонымен қатар, журналистер жергілікті балабақшалардың біріне барып, Қашғар ғылыми мұражайымен және жайлы тұрғын аудандарымен танысты.
Фото: Toppres.kz
Семинардың үшінші орны Инин қаласы болды. Бұл қала Іле өзенінің жағасында, Қазақстан шекарасына жақын орналасқан. Іле Қазақ автономиялық облысының мәдени және тарихи орталығы, мұнда ұйғырлар, қазақтар, орыстар мен қытайлар бейбіт қатар өмір сүреді. Қала өзінің жасыл көшелерімен, ерекше сәулетімен, Liuxing ауданының тарихи жоспарлауымен және Ұлы Жібек жолының бай мұрасымен танымал.
Сапардың соңында қатысушылар Шыңжаң халықаралық көрме және конференция орталығының экспозицияларымен танысты, оның ішінде Шыңжаң халық конгресінің тарихи мұражайы, Мукам өнер театрының ерекше қойылымы және туристер арасында танымал үлкен базарға барды.
Бұл сапар көптеген қатысушылардың Қытай мен оның провинциялары туралы түсінігін өзгертті. Журналистер Шыңжаңның нағыз тұрғындарын, олардың күнделікті тіршілігін көріп, тарихы, мәдениеті, білімі мен өнері туралы білді, ең бастысы, Қытайдың ұлы халықтарының көп ғасырлық бейбіт өмірінің сырлары мен ерекшеліктерін ұқты. Қытайдағы көргендері көрсеткендей, Шыңжаң халықтарының бейбітшілік пен достығы аймақтың шығармашылық экономикалық дамуына серпін беріп, халықтың әл-ауқатының өсуі ең басты көрсеткішке айналуда.
«Қазақстан үшін Қытайдың көпұлтты және мәдени аймағымен көршілік тек экономикалық ынтымақтастықты арттыруға ғана емес, әлеуметтік-мәдени қарым-қатынасты дамытуға да үлкен мүмкіндік болып отыр. Тарихтың ортақтығы, халықтар арасындағы тығыз байланыс ғылым, білім, мәдениет және халық дипломатиясы саласында бірлескен жобаларға қолайлы жағдай жасайды», – деп атап өтті семинар қатысушысы, Қазақстанның Toppress.kz ақпарат агенттігінің директоры Ержан Бағдатов.
Шыңжаң-Ұйғыр автономиялық ауданының 70 жылдығы бүкіл Орталық Азия аймағы үшін маңызды оқиға, онда Орталық Азия халықтары тарихтың бесігін көреді.
